پرتوها

اپتومتریست ریحانه اکبرزاده

پرتوها، گونه از انرژي هستند كه در در خلأ يا ماده منتشر مي شوند.

*       یونیزان

*       غیر یونیزان

پرتوهاي يونيزان

*       الكترومگنتيك(اشعه  ایکس)

*       پارتيكلها(اشعه گاما، آلفا، بتا)

اثرات زيست شناختي پرتوهاي يونساز

اثرات زودرس: آسيبهاي مركز خونساز، آسيبهاي دستگاه گوارش و آسيبهاي دستگاه اعصاب مركزي

اثرات ديررس: اثرات ارثي(ژنتيكي)، كاهش طول عمر، آب مرواريد، سرطان پوست(در پزشكان پرتو شناس)، سرطان خون

اشعه ایکس

    تاریخچه

در سال 1895 ، درخشش کوتاه صفحه فسفرسانتی که در گوشه‌ای از آزمایشگاه نیمه تاریک بررسی اشعه کاتدیک قرار داشت، ذهن آماده و خلاق رنتگن که در آن زمان استاد فیزیک بود، متوجه پرتوهای تازه‌ای نمود که از حباب شیشه‌ای لامپهای کاتودیک بیرون زده و بی آنکه به چشم دیده شود به اطراف پراکنده می‌شوند.

مشخصه‌های بارز اشعه ایکس

بزرگی جریان لامپ بر پخش طول موج اشعه ایکس تولید شده تأثیر ندارد. اما بر روی شدت پرتو موثر است.

طول موج اشعه ایکس یا اشعه گاما بسیار مهم است.

نفوذ پذیری پرتوهای ایکس تولید شده از پرتوهای گاما کمتر بوده

کاربرد

از اشعه ایکس در رادیوگرافی معمولی، رادیوگرافی دیجیتال، ماموگرافی با اشعه ایکس، بررسی تراکم استخوان و سی تی اسکن اشعه ایکس، انواع آنژیوگرافی با اشعه ایکس استفاده می‌شود.

بعضی آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند زیاده‌های اشعه ایکس را در بدن کاهش دهند؛ مانند انگور و میوه‌های دارای ویتامین‌های A, E, C،

 داروهایی مانند رانیتیدین و سایمیتیدین و … .

عوارض

از عوارض اشعه ایکس می توان به ایجاد سرطان، کم خونی ها ، آنومالی‌های جنینی و در موارد حادتر مرگ موجود زنده اشاره کرد؛ ولی اصولاً دریافت اشعه زیان‌بخش از طبیعت به‌مراتب بیشتر از کارهای پزشکی است.

پرتوهاي غير يونيزان

*       امواج مايكرو ويو(امواج راديويي و تلفن همراه)

*       (MRI) امواج ميدانهاي مغناطيسي، استاتيك

*       لیزر

*       (IR) مادون قرمز ،امواج التراسوند، فرابنفش(UV)

. اثرات زيست شناختي پرتوهاي غير يونساز:

  قرمزي پوست - تيرگي پوست-سرطان پوست- التهاب ملتحمه و قرنيه- آب مرواريد- اثر برغدد

توليد مثل - بروز اختلال در دستگاه تنظيم دماي بدن

  پرتوهاي غيريونيزان حائز اهميت به لحاظ عوارض بيولوژيک

- پرتو فرابنفش با طول موج 100 تا 400 نانومتر

نور مرئي با طول موج 400 تا 760 نانومتر

پرتو مادون قرمز با طول موج 760 تا 1 میلی متر

تابش RF با طول موج بيش از 1 ميلي متر

برخی از کاربردهای پرتوهای غیر یونساز

پرتوهای فرابنفش: صنعت چاپ و تکثیر، رنگرزی، پزشکی، حشره کشهای برقی ...

پرتوهای مادون قرمز: فرهای مادون قرمز، آشکارسازهای شعله، دستگاه هایی کنترل از راه دور،

    جوشکاری، شیشه سازی...

پرتوهای ماکروویو و رادیویی: رادیو، تلویزیون، رادار، پزشکی، فرهای ما کروویو، تلفن همراه...

مشخصات و خصوصيات انواع پرتوهای غير يونساز همراه با

مشاغل در معرض

پرتوهای مرئی Vissible Radiatio

پرتوهای مرئی یا دیدگانی را بیشتر با نام روشنایی می شناسیم. دسته ای از امواج که در گستره پرتوهای

الکترومغناطیس طول موج آن ها در فاصله 400 تا 700 نانومتر قرار دارد.

اهمیت نور مرئی در بهداشت حرفه ای

ناراحت يهاي چشمي اكثر اً در ساعات كار اتفاق افتاده و ناشي از علل گوناگون مي باشد. اين صدمات

ممكن است ناشي از :

ازدياد نور، كمبود نور، پرتاب ذرات، تأثیر مواد سمي، پرتو ايكس يا ساير تابش يونيزان و غیر یونیزان و حرارت باشد.

تاثیرات تا مین نور كافي و مناسب در محل كار

- ميل و رغبت به كار در كارگر افزايش يابد.

- دقت عمل در كار بيشتر شود.

- راندمان و نتيجه كار افزوده گردد.

- كار بهتر، راحتتر و دقيقتر انجام شود.

- از ميزان حوادث حين كار كاسته گردد.

- سلامت چشم و قدرت بينايي كارگر محفوظ مانده و خستگي اعصاب كمتر شود.

پرتو فرابنفش UV

پرتو فرابنفش بخشی از طیف الکترومغناطیس است که در طیف بین نور مرئی و پرتو یونیزان (پرتو Xو گاما) قرار می گیردد و طول موج آن بین 100 تا 400 نانومتر است.

پرتو UV را از نظر طول موج وتأثیرات بیولوژیکی:

ü     UVC  (100تا 280 نانومتر)

ü     UVB (تا 320 نانومتر)

ü     )UVAتا 400 نانومتر)

باندهای A و B که طول موج بلندتر هستند بیشترین اثرات بیولوژیکی را ایجاد میکنند.

   طول موج های200 تا 290 نانومتر عمدتاً در لایه شاخی پوست یا قرنیه چشم جذب می شوند.

 طول موج های بلندتر می توانند بر درم عدسی و عنبیه چشم اثر بگذارند.

منابع پرتو فرابنفش

ü     قوس الکتریکی زغال

ü     چراغ های بخار جیوه

ü     لامپ های پرفشار یا کم فشار بخار جیوه

ü     فلورسنت

ü     دستگاه های جوشکاری

ü     لوله های پلاسما

ü     لیزر

مقادیر حد تماس شغلی

ناحیه طیفی بین 180 و 400 نانومتر

کاربرد پرتو فرابنفش

- برای ضد عفونی کردن آب ها

- تحریک پذیری شدید روی اعضای حسی سطحی

- تخریب نسوج

- تخریب باکتری ها

- تهیه ویتامین D

- معالجه امراض پوستی

مشاغل در معرض uv نور طبیعی خورشید

• جوشکاری Arc Welding ) )
• برش با شعله ( (Torch Cutting
• UV مکیروب کش

لوازم حفاظت فردي هنگام كار با UVپرتو:

- عينك مخصوص جوشکاری

- لباس كار :لبا سهای آستین بلند و کاملاً پوشیده

- دستكش

- كفش

- حفاظ های شیشه ای

- کاهش شدت پرتو با افزایش فاصله نسبت به منبع ارسال کننده پرتو

اثرات بهداشتی و بیولوژیکی پرتوهای UV

به علت آنكه پرتو UV نفوذ نسبتاً ضعيفي دارد تنها اعضايي كه بر آن ها اثر مي گذارد چشم و پوست است.

آسيب چشمي به علت فعاليت حرارتي تماس پر قدرت كوتاه مدت يا ضرباني است

   اثرات حاد در معرض بودگی پرتو uv

• فتوکراتیتیس
• ورم ملتحمه
• شکلهای شدید فتوکراتیتیس شامل قوسی شدن چشم و کوری برف میباشد.
• دژنرسانس ماکولا يا پوسيدگي لکه زرد شبکيه چشم
• ناخنک
• اب مروارید
• التهاب ملتحمه و قرنيه
• تخریب ایریس
• سوختگی یا برف کوری
• گل مژه
• سرطان

پيشگيري وحفاظت در برابر پرتوهاي فرابنفش

Í   آموزش

Í   فاصله از منبع پرتو

Í   وسايل حفاظت فردي

پرتو فروسرخ

پرتو فرو سرخ بخشی از طیف یا بیناب الکترومغناطیس است که در گستره طیف امواج بین پرتوهای رادیو فرکانس و نور مرئی قرار می گیردد و طول موج آن بین 750 نانومتر تا 3 میلیمتر است.

 پرتوهای فرو سرخ از هر نوع شیئی که دمای آن بیش از صفر مطلق باشد، منتشر میگردند.

پرتو فرو سرخ طول موج هایی کوتاه ترر از 5/ 1 میکیرومتر از پوست میگذرند و بقیه جذب شده و تولید حرارت میک‌نند.

اثرات بهداشتی و بيولوژيكي پرتوهاي فرو سرخ

این پرتو در رديف فركانسي پائين تراز امواج مرئي و پرتو حرارتي قرار دارد.

در بعضي مشاغل چون صنايع شيشه به خصوص بلورسازي، ذوب فلزات، آهنگري و جوشكاري پرتو فرو سرخ توليد می گردد.

پرتو فرو سرخ سبب گرم شدن پوست و ممکن است در پوست، سوختگی های نسبتاً شدیدی ایجاد نماید.

پيشگيري و تدابير حفاظتي در برابر پرتوهاي فرو سرخ

1- افزایش فاصله

2 - آموزش و آگاهي لازم به كارگران.

3 - جدا كردن منبع تابش و محصور سازي.

4 - استفاده از وسايل حفاظت فردي

5 – استفاده از شیشه معمولی

6 - شدت پرتو تابشي بيشتر از 10 ميلي وات بر سانتي متر مربع نباشد

پيشگيري و تدابير حفاظتي در برابر پرتوهاي فرو سرخ

1- افزایش فاصله

2 - آموزش و آگاهي لازم به كارگران.

3 - جدا كردن منبع تابش و محصور سازي.

4 - استفاده از وسايل حفاظت فردي

5 – استفاده از شیشه معمولی

6 - شدت پرتو تابشي بيشتر از 10 ميلي وات بر سانتي متر مربع نباشد

كارگاه جوشكاري

1 - انواع پرتوهاي ناشي از جوشكاري

2 - سر و صداي محيط كار

3 - دود و گازهاي ناشي از جوشكاري

4 - حركات و وضعيت هاي نامناسب بدن در حين كار

اشعه‌هاي ناشي از جوشكاري

*       نور مرئي IR- UV

*       اشعه ماوراء بنفش (UV)

*       مادون قرمز (IR)

روش پيشگيري : در مورد جوشكاران بايستي از عينكها و يا سپرهاي حفاظتي كه شيشه‌هاي آن قادر به جذب اشعه ماوراء بنفش و مادون قرمز مي‌باشند استفاده شود.

فاكتورهاي انتخاب لوازم حفاظت فردي

استاندارد بودن- انطباق با افراد استفاده كننده- تناسب با فصل- شكل ظاهري- رنگ- شكل- كيفيت- سهولت استفاده-

عدم مزاحمت جهت انجام كار- عدم ايجاد اثرات جانبي- مدت زمان استفاده- چند منظوره بودن- تاريخ انقضاء- نظر مصرف كننده -قيمت- جنس و غيره

براي برداشتن عينك دسته هاي آنرا بگيريد(حفاظ صورت را از بند آن بگيريد).

محافظ چشم(عينك يا حفاظ صورت) را جهت ضد عفوني در ظروف مخصوص تعيين شده قرار دهيد (در صورت يكبار مصرف بودن آن را در سطل زباله بياندازيد).

 مانیتور ها!

به دليل وجود ميدان الكتريكي چند هزار ولتي باعث مي گردد انرژي آزاد شده سبب تابش درصد قابل توجهي اشعه ايكس و اشعه ماوراءبنفش گردد كه الزاماً بايد با تدابير تكنيكي در حين طراحي لامپ تصوير از نفوذ آنها به سطح خارجي و رسيدن به بدن كاربر رايانه جلوگيري كرد.

خيره شدن به صفحه مانيتور تعداد دفعات پلک زدن را کاهش مي‌دهد و سبب سوزش چشم و در نتيجه منجر به خشکي چشم مي‌شود.
و هر چه احساس خشکي در چشم زياد شود سوزش و اشک را به دنبال خواهد داشت.

كاربران عينكى بيشتر از ديگران از قرمزى، خستگى چشم، آبريزش، سنگينى پلك، سردرد، اسپاسم عضلانى و اشكال در خوب ديدن تصاوير شكايت مى كنند كه البته با تغييرات جزيى در محيط كار و عوض كردن عينك درست مى شود.

براي استفاده كم خطرتر از مانيتورها

*       از عينك هاي مرغوب استفاده كنيد

*       مانيتورها بايد حداقل از سطح چشم تحت زاويه 20 درجه قرار گيرد

*       فاصله مانيتور از كاربر بايد 40 تا 70 سانتي متر باشد

*       ميزان درخشندگي مانيتور را كم كنيد

*       مدت زماني طولاني جلوي مانيتور ننشينيد.

*       هوا در محيط كارتان جريان داشته باشد

*       انجام نرمش هاى گردن و پلك زدن زياد

عوارض لامپ های كم مصرف

لامپ هاي كم مصرف با نور سفيد و يا فلورسنت نيز همانند هر منبع نوري مجموعه اي از نورهاي (مرئي، فرابنفش و مادون قرمز) را دارند كه اگر استانداردهاي لازم در خصوص ساخت اين لامپ ها به كار گرفته نشود ، آسيب هاي جدي از جمله لكه هاي پوستي ، پيري پوست آب مرواريد است

بهترين حالت نور هنگام مطالعه بايد به اين صورت باشد كه از سمت چپ مطالعه كننده و از پشت سر بتابد همچنين نور نبايد از سطح كاغذ انعكاس داشته باشد. انعكاس نور از سطح كاغذ، به چشم ها آسيب مي رساند.